როგორც ახალი კვლევა აჩვენებს ჯანსაღი ცხოვრების წესი, რომელიც მოიცავს ზომიერ ალკოჰოლის მოხმარებას, ჯანსაღ კვებას, რეგულარულ ფიზიკურ აქტივობას, ჯანსაღ ძილსა და ხშირ სოციალურ კავშირს, ხოლო თავიდან იცილებს მოწევას და ზედმეტ უმოქმედობას, ამცირებს დეპრესიის რისკს. მიუხედავად იმისა, რომ ჩვენი დნმ – გენეტიკური „ხელი“, რომელიც ჩვენ გვერგო – შეიძლება ზრდიდეს დეპრესიის რისკს, ჩვენ ვაჩვენეთ, რომ ჯანსაღი ცხოვრების წესი შესაძლოა უფრო მნიშვნელოვანი იყოს.
ბარბარა სასაქიან
დღეს ჟურნალ Nature Mental Health-ში გამოქვეყნებულ კვლევაში, საერთაშორისო მკვლევართა ჯგუფმა – მათ შორის კემბრიჯის და ფუდანის უნივერსიტეტებიდან – გამოიკვლია სხვადასხვა ფაქტორების კომბინაცია, როგორიცაა ცხოვრების წესი, გენეტიკა, ტვინის სტრუქტურა და ჩვენი იმუნური და მეტაბოლური სისტემები, რათა გამოავლინონ მექანიზმები, რომლებიც შეიძლება ხსნიდეს ამ კავშირს. ჯანმრთელობის მსოფლიო ორგანიზაციის მიხედვით, დაახლოებით 20-დან 1 ზრდასრული ადამიანი განიცდის დეპრესიას, და ეს მდგომარეობა მნიშვნელოვან ტვირთს აყენებს საზოგადოებრივ ჯანმრთელობას მსოფლიო მასშტაბით. დეპრესიის წარმოშობაზე გავლენა სხვადასხვა ბიოლოგიურ და ცხოვრებისეულ ფაქტორებს აქვს.
ამ ფაქტორებსა და დეპრესიას შორის კავშირის უკეთ გასაგებად, მკვლევრებმა მიმართეს დიდი ბრიტანეთის ბიობანკს – ბიომედიცინის მონაცემთა ბაზასა და კვლევით რესურსს, რომელიც შეიცავს მონაწილეთა ანონიმურ გენეტიკურ, ცხოვრებისეულ და ჯანმრთელობის ინფორმაციას. დაახლოებით 290,000 ადამიანის მონაცემების ანალიზით – რომელთაგან 13,000-ს ჰქონდა დეპრესია – და დაკვირვებით ცხრა წლის განმავლობაში, ჯგუფმა შეძლო დაედგინა შვიდი ჯანსაღი ცხოვრებისეული ფაქტორი, რომლებიც დეპრესიის რისკის შემცირებასთან იყო დაკავშირებული. ესენი იყო:
- ზომიერი ალკოჰოლის მოხმარება
- ჯანსაღი კვება
- რეგულარული ფიზიკური აქტივობა
- ჯანსაღი ძილი
- არასოდეს მოწევა
- დაბალი ან ზომიერი უმოქმედობა
- ხშირი სოციალური კავშირი
ყველა ამ ფაქტორს შორის, კარგი ღამის ძილი, შვიდიდან ცხრა საათამდე, იყო ყველაზე მნიშვნელოვანი, რომელიც ამცირებდა დეპრესიის რისკს (მათ შორის ერთჯერადი და მკურნალობისადმი რეზისტენტული დეპრესიის) 22%-ით.
ხშირი სოციალური კავშირი, რომელიც ზოგადად ამცირებდა დეპრესიის რისკს 18%-ით, იყო ყველაზე დამცავი განმეორებითი დეპრესიული აშლილობის წინააღმდეგ. ზომიერმა ალკოჰოლის მოხმარებამ დეპრესიის რისკი 11%-ით შეამცირა, ჯანსაღმა კვებამ – 6%-ით, რეგულარულმა ფიზიკურმა აქტივობამ – 14%-ით, არასოდეს მოწევამ – 20%-ით, ხოლო დაბალ-დანაზოგმა უმოქმედობამ – 13%-ით. ჯანმრთელი ცხოვრების წესების რაოდენობის მიხედვით, ადამიანები დაყოფილი იქნენ სამ ჯგუფად: არასასურველი, საშუალო და ხელსაყრელი ცხოვრების წესი. საშუალო ჯგუფში მყოფებს დაახლოებით 41%-ით ნაკლები ალბათობა ჰქონდათ დეპრესიის განვითარებისა, არასასურველთან შედარებით, ხოლო ხელსაყრელ ჯგუფში მყოფებს – 57%-ით ნაკლები.
შემდეგ გუნდმა გამოიკვლია მონაწილეთა დნმ და თითოეულს მიანიჭა გენეტიკური რისკის ქულა. ეს ქულა ეფუძნებოდა იმ გენეტიკური ვარიანტების რაოდენობას, რომლებიც ცნობილია, რომ უკავშირდება დეპრესიის რისკს. ყველაზე დაბალი გენეტიკური რისკის მქონე ადამიანები 25%-ით ნაკლებად მიდრეკილნი იყვნენ დეპრესიისკენ, ვიდრე ყველაზე მაღალი ქულის მქონეები – რაც ბევრად ნაკლები გავლენაა, ვიდრე ცხოვრების წესის გავლენა. მაღალი, საშუალო და დაბალი გენეტიკური რისკის მქონე ადამიანებში გუნდმა დაადგინა, რომ ჯანსაღი ცხოვრების წესი ამცირებს დეპრესიის რისკს. ეს კვლევა ხაზს უსვამს ჯანსაღი ცხოვრების მნიშვნელობას დეპრესიის პრევენციისთვის, მიუხედავად ადამიანის გენეტიკური რისკისა.
პროფესორი ბარბარა სასაქიანი, კემბრიჯის უნივერსიტეტის ფსიქიატრიის დეპარტამენტიდან, ამბობს:
„მიუხედავად იმისა, რომ ჩვენი დნმ – გენეტიკური „ხელი“, რომელიც ჩვენ გვერგო – შეიძლება ზრდიდეს დეპრესიის რისკს, ჩვენ ვაჩვენეთ, რომ ჯანსაღი ცხოვრების წესი შესაძლოა უფრო მნიშვნელოვანი იყოს. ზოგიერთი ამ ცხოვრებისეული ფაქტორებიდან არის ისეთი, რომელზეც გვაქვს გარკვეული კონტროლი, ასე რომ, მათ გაუმჯობესებაზე ფიქრი – მაგალითად, კარგი ძილის უზრუნველყოფა და მეგობრებთან შეხვედრა – შესაძლოა ნამდვილად შეცვალოს ადამიანების ცხოვრება.“
იმის გასაგებად, თუ რატომ ამცირებს ჯანსაღი ცხოვრება დეპრესიის რისკს, გუნდმა შეისწავლა რამდენიმე სხვა ფაქტორი. პირველ რიგში, მათ დაათვალიერეს ტვინის MRI სკანები დაახლოებით 33,000 მონაწილიდან და აღმოაჩინეს ტვინის რამდენიმე უბანი, სადაც დიდი მოცულობა – მეტი ნეირონი და კავშირები – დაკავშირებული იყო ჯანსაღი ცხოვრების წესთან. ეს ადგილები იყო: პალიდუმი, თალამუსი, ამიგდალა და ჰიპოკამპი.
შემდეგ გუნდმა მოძებნა სისხლის მარკერები, რომლებიც მიუთითებენ იმუნურ სისტემასა და მეტაბოლიზმში პრობლემებზე (როგორ ვამუშავებთ საკვებს და ვაწარმოებთ ენერგიას). იმ მარკერებს შორის, რომლებიც ცხოვრების წესთან იყო დაკავშირებული, იყო C-რეაქტიული ცილა – მოლეკულა, რომელიც გამომუშავდება სტრესზე პასუხად – და ტრიგლიცერიდები – ცხიმის ძირითადი ფორმები, რომლებიც ორგანიზმს ენერგიის შესანახად სჭირდება.
ეს კავშირები ადასტურებულია წინა კვლევებითაც. მაგალითად, ცხოვრებისეული სტრესი შეიძლება გავლენას ახდენდეს სისხლში შაქრის რეგულირებაზე, რაც იწვევს იმუნური ფუნქციის გაუარესებას და აჩქარებს ასაკთან დაკავშირებულ დაზიანებას უჯრედებსა და მოლეკულებში. ფიზიკური აქტივობის ნაკლებობა და ძილის უკმარისობა აზიანებს სხეულის უნარს, გაუმკლავდეს სტრესს. მარტოობამ და სოციალური მხარდაჭერის ნაკლებობამ შეიძლება გაზარდოს ინფექციის რისკი და იმუნური დეფიციტის მარკერები. გუნდის დასკვნით, ცხოვრების წესიდან იმუნურ და მეტაბოლურ ფუნქციებზე გავლენის გზა ყველაზე მნიშვნელოვანი იყო. სხვა სიტყვებით, უფრო ცუდი ცხოვრების წესი აზიანებს ჩვენს იმუნურ სისტემასა და მეტაბოლიზმს, რაც თავის მხრივ ზრდის დეპრესიის რისკს.
დოქტორი კრისტელ ლენგლი, კემბრიჯის უნივერსიტეტის ფსიქიატრიის დეპარტამენტიდან, ამბობს:
„ჩვეულებრივ, ვფიქრობთ, რომ ჯანსაღი ცხოვრება მნიშვნელოვანია ფიზიკური ჯანმრთელობისთვის, მაგრამ ის არანაკლებ მნიშვნელოვანია ფსიქიკური ჯანმრთელობისთვისაც. ის სასარგებლოა ტვინისა და კოგნიციისთვის, მაგრამ ასევე ირიბად – იმუნური სისტემისა და მეტაბოლიზმის გაუმჯობესებით.“
პროფესორი ჯიანფენგ ფენგი, ფუდანისა და უორვიკის უნივერსიტეტებიდან, დასძენს:
„ვიცით, რომ დეპრესია შეიძლება დაიწყოს ჯერ კიდევ მოზარდობაში ან ახალგაზრდულ ასაკში, ამიტომ ახალგაზრდებისთვის ჯანსაღი ცხოვრების მნიშვნელობისა და მისი გავლენის სწავლება ფსიქიკურ ჯანმრთელობაზე სკოლაში უნდა დაიწყოს.“
